نخل گردانی آیینی 200 ساله در جاجرم - وبلاگ آموزشی و فنی

به گزارش وبلاگ آموزشی و فنی، یکی از آیین های عزاداری ایام سوگواری محرم در استان خراسان شمالی، مراسم نخل گردانی است که با قدمتی طولانی در ایام سوگواری امام حسین(ع) در ماه های محرم و صفر برگزار می گردد، این آیین در شهر جاجرم با شیوه های مربوط به این منطقه اجرا می گردد که در فهرست میراث معنوی کشور نیز به ثبت رسیده است.

میراث آریا: عاشورا در فرهنگ مذهبی مسلمانان همیشه صندلی خاص و برجسته ای دارد و زمینه ساز مجموعه ای از سنت ها و مراسمی است که در طول تاریخ به عنوان میراثی معنوی از نسلی به نسل دیگر منتقل می گردد.

سوگواری برای امام حسین (ع) و دیگر یارانش از روز نخست محرم شروع می گردد و در ظهر عاشورا به اوج می رسد. در غروب و شامگاه عاشورا، این سوگواری تحت عنوان مراسم شام غریبان ادامه پیدا می نماید.

نخل گردانی یکی از آیین های عزاداری ایام سوگواری محرم در استان خراسان شمالی است، این آیین در شهر جاجرم با شیوه های مربوط به این منطقه برگزار می گردد که در ادامه به معرفی این میراث معنوی که به ثبت ملی نیز رسیده است، می پردازیم.

نخل نماد تابوت امام حسین (ع) است. چون در زمان های قدیم برای تزئین تابوت از برگ های درخت خرما استفاده می شد نام نخل را برای خود جاودان ساخت.

در جاجرم دو نوع نخل جهت مراسم سوگواری مورداستفاده قرار می گیرد که شامل نخل عمومی (نخل عظیم) و نخل دهقان ها است.

در هنگام تزئین نخل ها اسپند دود می نمایند و صلوات می فرستند و چاوشی می خوانند، ازجمله چاوشی ها

(گردنم اسیر کمند تو یا حسین جانم فدای سمُسمن تو یا حسین)

ازجمله صلوات (سپند، سپند، یک دانه سپند، پیغمبر ما فرمود بردار سپند از گزند از بهر علاج دم به دم بر گل رخسار محمد صلوات)

این نخل ممکن است از جنس چوب و یا فلز و به شکل خیمه ای باشد، در زیر نخل تیرهای چوبی به صورت افقی نصب شده جهت بلندکردن نخل توسط عزاداران که در نخل عظیم تعداد آن 5 تا 7 چوب است و در نخل دهقان کمتر دیده می گردد.

روی نخل را با پارچه های سبزرنگ و یا سیاه که نوشته های مذهبی روی آن رودوزی شده می پوشانند. در نوک دو نخل نیز علم هایی نصب شده که این علم ها شبیه به نیزه های جنگی است که در اصطلاح محلی به آن تیغه می گویند و نوشته هایی با اشعار مذهبی که در وصف واقعه کربلا است روی آن حکاکی شده که در هنگام اجرای مراسم دو نفر سوار بر نخل، نمادهایی از سرهای بریده شده را که به صورت دو نوع میوه سیب و انار است بر روی این تیغه ها می گذارند.

راهنمایی و کنترل و مسئولیت هر نخل بر عهده یک نفر است و حرکت نخل به سوی سیل عزاداران بر عهده افرادی است که آن را بر روی دوش خود برداشته و حرکت می دهند.

در زیر نخل ها ستون های کار گذاشته شده به صورت افقی که هر یک از افراد به ترتیب، این ستون ها را گرفته و بر بالای دوش خود قرار داده و ممکن است هر ستون به ردیف چهار تا پنج نفر قرار بگیرند. این فضاها برای هرکسی معین است و دادن جای خود به فرد دیگر به صورت موردی بوده یعنی فضای داخلی نخل جهت دریافت ستون ها فضای خصوصی است.

اما راستا حرکت نخل ها در مراسم عزاداری امام حسین(ع) بدین صورت است که نخل ها پس از گذراندن از خیابان های اصلی وارد میدانی به نام میدان حسینیه می گردد و پس از برگزاری مراسم نخل ها در جای خودشان قرار می گیرند، بدین صورت که نخل ها (نخل عظیم و نخل کوچک) در ابتدا وارد میدان حسینیه می شوند (با اعلام سرپرست تکیۀ حسینیه انجام می گردد.) و به دنبال آن گهواره علی اصغر، سنج زن ها، طبل کوب ها، علم گردان ها وارد میدان می شوند. پس از ورود نخل ها به میدان حرکت نخل ها تندشده و سوگواران نیز حرکت خود را تندتر نموده و با فریاد حسین گویان و در دست داشتن پرچم های سبزرنگ و سینه زنان و طبل کوبان و سنج زنان با پای برهنه به دنبال نخل ها می دوند. حرکت نخل ها 4 الی 5 دور در میدان حسینیه طول می کشد و بعدازآن نخل ها در جای خود قرارگرفته و مردم بعدازاین مراسم رهسپار قبور اموات و شهدای جاجرم واقع در بهشت مازیار جاجرم می شوند.

تاریخچه و قدمت نخل گردانی

مراسم نخل گردانی در شهر تاریخی جاجرم از سابقه دیرین و پیشینۀ بسیاری برخوردار است در تحقیقات میدانی از عظیمان، تکیه داران و نخل گردانان، بخصوص افراد مسن این رسم را تا چهار نسل قبل خود به یاد دارند. این آیین حدود 150 تا 200 سال قدمت دارد.

آیین نخل گردانی با شماره 2550 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.