شکافِ همچنان موجودِ فقیر، غنی در دریافت یارانه بنزین - وبلاگ آموزشی و فنی

به گزارش وبلاگ آموزشی و فنی، محمد مهدی حاتمی؛ از آزادسازی قیمت بنزین در ایران نزدیک به 2 سال می گذرد. حالا، اما نرخ بالای تورم در اقتصاد ایران موجب شده که اقدام دولت در افزایش 3 برابری قیمت بنزین غیر یارانه ای در آبان ماه سال 1398 و نزدیک کردن آن به قیمت فوب خلیج فارس، عملاً بی معنا گردد.

به گزارش وبلاگ آموزشی و فنی، جالب، اما اینجا است که اقدام شتاب زده دولت در افزایش قیمت بنزین و 3 برابر کردن آن، نه فقط به نزول قابل توجه اعتماد اجتماعی ختم شد، که حتی نتوانست جیب دولت را هم پر کند. آنالیز ها نشان می دهند که دولت ایران همچنان به ازای هر لیتر سوخت فراوریی در کشور، دست کم 2 هزار تومان ضرر می نماید و ضرر دولت یعنی سودِ مصرف نماینده بنزین.

با این همه، این سود هم عمدتاً روانه جیب ثروتمندانی می گردد که هم بنزین بیشتری مصرف می نمایند و هم خودرو های پرمصرف تری دارند. در مقابل، آمار های رسمی کشور نشان می دهند که حدود 49 درصد از خانوار های ایرانی فاقد خودرو هستند و این یعنی در قضیه بنزین، هنوز هم سر طبقه فرودست بی کلاه مانده است.

ایران و ریخت و پاش انرژی به نفع ثروتمندان

افزایش 3 برابری قیمت بنزین آزاد در سال 1398، یک شوک عظیم به جامعه ایرانی بود، اما حالا که از آن روز ها کمی کمتر از دو سال گذشته، به نظر می رسد دغدغه اصلی برای این افزایش قیمت همچنان به قوت خود باقی باشد: اینکه آیا قیمت سوخت در ایران همچنان هم یارانه دولتی به همراه دارد یا نه و اینکه چرا دولت باید الزاماً به همه ایرانی ها یارانه مصرف انرژی بدهد؟

بر اساس داده های آژانس بین المللی انرژی (IEA)، ایران در سال 2020 میلادی با هزینه کردن حدود 86 میلیارد دلار (معادل حدود 18.8 درصد از فراوری ناخالص داخلی خود) نخستین کشوری بود که به شهروندان خود یارانه سوخت های فسیلی پرداخت می کرد، یعنی حتی بیش از چین که جمعیت آن 17 برابر بیشتر از ایران است. این مبلغ، با احتساب دلار 25 هزار تومانی، معادل حدود 2 هزار تریلیون تومان (2 هزار هزار میلیارد تومان) در هر سال است.

بخش عمده این یارانه هم در قالب یارانه انرژی (سوخت، برق و گاز) پرداخت می گردد و نکته اینجا است که هزینه سوخت، همچنان بخش عمده این مثلث را تشکیل می دهد. در واقع، حتی با بنزین بدونِ یارانه لیتری 3 هزار تومانی هم دولت در عمل یارانه پرداخت می نماید.

برآورد ها (از جمله مصاحبه های اعضای هیئت مدیره کانون صندلی داران سوخت) نشان می دهند که هزینه تمام شده هر لیتر بنزین برای دولت، کمتر از لیتری 5 هزار تومان نیست. این یعنی همین حالا هم که قیمت بنزین آزاد به لیتری 3 هزار تومان رسیده، در واقع دولت به ازای هر لیتر 2 هزار تومان یارانه بنزین پرداخت می نماید.

با این همه، نه همه مردم به یکسان از این یارانه استفاده می نمایند و نه همه خودرو ها به یکسان بنزین می سوزانند. مصرف سوخت خودرو های مختلف بسته به فناوری به کار رفته در ساخت آن ها فرق دارد. از طرفی، نوع و مدل خودروی مورد استفاده به وسیله افراد را می توان (به شکلی البته غیردقیق)، به اسم معیاری از سطح عایدی یا طبقه اجتماعی آن ها در نظر گرفت. علاوه بر این، اینکه هر خودرو در هر صد کیلومتر چقدر بنزین می سوزاند، می تواند معیاری از دریافت یارانه بنزین به وسیله صاحب خودرو باشد.

یارانه بنزینی ضعیف ترین قشر خودروسوار: 12 هزار و 800 تومان به ازای هر 100 کیلومتر

به اسم نمونه، پراید با باک 30 لیتری، مصرفی معادل 6.4 لیتر بنزین در 100 کیلومتر دارد. به عبارتی، هر پراید برای 100 کیلومتر جا به جایی حدود 19 هزار و 200 تومان هزینه بنزین با نرخ آزاد 3 هزار تومانی می دهد.

اما اگر یارانه ای را که دولت همین حالا به ازای فراوری هر لیتر بنزین به مصرف نماینده پرداخت می نماید، حدود 2 هزار تومان در نظر بگیریم، پراید، حدود 12 هزار و 800 تومان هم یارانه دولتی به ازای هر 100 کیلومتر جا به جایی دریافت می نماید و این یارانه ای است که نصیب ضعیف ترین قشر خودرو سوار ایرانی می گردد.

اگر خودروی سمند را به اسم نمونه خودروی طبقه مبه وسیله کشور در نظر بگیریم، این خودرو در هر 100 کیلومتر حدود 7.5 لیتر بنزین می سوزاند. به عبارتی دارنده خودروی سمند به ازای هر 100 کیلومتر مبلغی معادل 15 هزار تومان یارانه از دولت دریافت می نماید.

یارانه بنزینی لوکس سواران: 28 هزار تومان به ازای هر 100 کیلومتر

خودرو های به اصطلاح شاسی بلند را هم می توان نماینده خودرو های طبقه مرفه در نظر گرفت. سانتافه، به اسم نمونه، در هر 100 کیلومتر حدود 14 لیتر بنزین می سوزاند و این یعنی در هر 100 کیلومتر (حتی با بنزین 3 هزار تومانی) دارنده این خودرو در کمترین حالت 28 هزار تومان یارانه دریافت می نماید که بیش از 2 برابر بالاتر از یارانه بنزین پرایدسواران است. (محاسبه ها در خصوص بنزین سوپر متفاوت خواهند بود.).

اما این مقایسه زمانی نگران نماینده تر می گردد که به خانوار های بدون خودرو توجه کنیم. بر اساس آمار های بانک مرکزی، نزدیک به نیمی از خانوار های کشور (حدود 49 درصد) دارای اتومبیل شخصی نیستند و به این ترتیب، این دسته از خانوار های کشور، از دریافت یارانه بنزینی همچنان محروم هستند.

این در حالی است که افزایش قیمت بنزین و رساندن آن به قیمت فوب خلیج فارس (چیزی که هدف قانون از افزایش قیمت بنزین در آبان ماه 1398 بوده) اکنون به علت تورم بالا در اقتصاد ایران باز هم دور از دسترس شده است.

بنزین سوپر: توزیع رانت مضاعف در جیب ثروتمندان

این، اما در حالی است که همزمان، فروش بنزین سوپر در صندلی های سوخت در سراسر ایران هم به شدت کاهش پیدا نموده است. هنوز آمار دقیقی در این مورد وجود ندارد، اما داده های جسته و گریخته نشان می دهند که تا پیش از سهمیه بندی بنزین و شیوع کرونا، سهم بنزین سوپر از مجموع مصرف بنزین در ایران حدود 30 درصد بوده که با توجه به کاهش مصرف بنزین در یک سال گذشته، این عدد اکنون به حدود 4 درصد رسیده است.

از آن سو، مسئولین صنفی این حوزه می گویند پس از افزایش قیمت بنزین در آبان ماه سال 1398 و شروع همه گیری کرونا به فاصله چند ماه پس از آن، تقاضا برای مصرف بنزین سوپر به شدت کاهش پیدا نموده است. بعضی این اتفاق را به علت صادرات بنزین می دانند و بعضی دیگر هم از کاهش فراوری آن صحبت می نمایند که طبیعتاً به علت کاهش در تقاضا اتفاق افتاده است.

با این همه، داده های آماری مربوط به فراوری بنزین در پالایشگاه های کشور هم نشان می دهد که (حتی با فرض اوج گیری صادرات بنزین سوپر)، هم اکنون ظرفیت فراوری بنزین سوپر در ایران بسیار بالاتر از تقاضا است و به همین علت، نمی توان فرضیه کمبود عرضه به علت صادرات را پذیرفت.

بر این اساس، ایران اکنون ظرفیت فراوری روزانه تا 110 میلیون لیتر بنزین را دارد و آن گونه که مدیرعامل پالایشگاه ستاره خلیج فارس اعلام نموده، تنها در این پالایشگاه 47 میلیون لیتر بنزین با کیفیتی بالاتر از یورو 5 در روز فراوری می گردد. در واقع، این سطح از کیفیت، معادل همان بنزین سوپر در صندلی های سوخت است.

فاطمه کاهی، سخنگوی شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران، چندی پیش این مورد به ایرنا گفت: بنزین درخواستی از سوی صندلی داران، اعم از بنزین عادی یا بنزین سوپر به طور کامل تامین می گردد. توزیع بنزین سوپر کاهش پیدا نموده، زیرا تقاضا برای این بنزین از سوی صندلی داران و مردم پایین آمده است. وی ادامه داد: به اسم نمونه، اکنون به صورت روزانه بنزین سوپر در صندلی های نواحی غرب و شرق تهران توزیع می گردد. با این همه، توزیع بنزین سوپر فقط در صندلی هایی انجام می گردد که در لیست توزیع نمایندگان بنزین سوپر قرار دارند و شامل همه صندلی ها نمی گردد.

به این ترتیب، اتفاقی که اتفاق افتاده ظاهراً این است: گران شدن بنزین، تقاضای بنزین سوپر را از سوی عامه ایرانی ها کاهش داده و اکنون، تنها 4 درصد از مصرف روزانه بنزین کشور، از نوع سوپر است و مصرف نماینده این بنزین هم ثروتمندان ایرانی هستند. همزمان، دولت بنزین سوپری را که دیگر در داخل مشتری ندارد، صادر می نماید.